Stamboeken
In de afgelopen jaren zijn er in Nederland vele stamboeken opgezet van amfibieën en reptielen. Stamboeken zijn bedoeld om de genetische variabiliteit in populaties in gevangenschap te waarborgen. Door een goed beheer en doelgerichte fok wordt inteelt voorkomen. Dit is niet het enige voordeel van deelname aan een stamboek. Via een stamboek komt u in contact met medeliefhebbers van de soort in kwestie. Uitwisseling van dieren en informatie, afzet van nakweek en overtollige dieren worden via het stamboek vergemakkelijkt.
European Studbook Foundation (ESF)
Gedurende vele decennia hebben vele soorten dieren en planten in het wild de IUCN status Vulnerable (kwetsbaar), Threatened (bedreigd) of, in het ergste geval Extinct (uitgestorven) gekregen. Dit wordt veroorzaakt door verstedelijking, bevolkingsgroei, industrialisatie, verlies van biotopen en de internationale handel in dieren en planten. Al deze aspecten hangen nauw met elkaar samen. Zoals u waarschijnlijk niet is ontgaan, is hier al veel over gepubliceerd, zodat thans niet op elke oorzaak wordt ingegaan. Waar het thans om gaat is het houden van dieren in gevangenschap.
Het houden van dieren
Het houden van dieren in gevangenschap is een oude menselijke gewoonte. Het domesticeren van wilde dieren en het veredelen van verschillende plantensoorten heeft door de eeuwen heen veel voordeel voor de mensheid gebracht, niet in het minst als een bron van voedsel. Het houden van huisdieren als een hobby en het verzorgen van wilde planten in huis of in de tuin is dan ook heel gebruikelijk in de gehele wereld. Het is aan de toenemende welvaart in de westerse wereld en de groeiende belangstelling voor iets tastbaars vanuit de natuur te danken, dat de internationale commerciële handel in exotische dieren en planten een plaats in de maatschappij heeft veroverd. Een florerende handel is ontstaan vanuit de derdewereldlanden. Europa, Japan en de VS zijn een markt geworden voor vele wilde dieren en planten. Zij creëren een vraag en deze vraag heeft de aanvoer aanzienlijk overtroffen, met catastrofale gevolgen. Er zijn veel rapportages over deze ontwikkelingen aanwezig, alhoewel deze de (waarschijnlijk veel grotere) omvang niet weergeven. Conclusie: het westen consumeert en alweer meer dan het nodig heeft. Massale vraag door een groot aantal beginnende liefhebbers is verantwoordelijk voor een sterftecijfer van 80 of 90% onder geïmporteerde exotische dieren kort na de aankomst. Naast de consumerende amateur is er een groep mensen, die op een andere manier met dieren en planten wil omgaan.
Verenigingen in Nederland
Behoud van soorten
De belangrijkste doelstelling van de verenigingen voor herpetologie, waaronder Lacerta, de Nederlandse Schildpadden Vereniging (NSV), European Snake Society (ESV) en Dendrobatidae Nederland (D.N.) belangrijke plaatsen innemen, is het houden van reptielen en amfibieën in gevangenschap. Daarbij komen aspecten zoals huisvesting, voeding, gedrag en broeden aan de orde. Tijdschriften worden uitgegeven, er zijn werk- en studiegroepen, informatieve bijeenkomsten voor leden en vergaderingen; kortom er is tot dusver heel veel gedaan om het houden van reptielen en amfibieën in gevangenschap op een hoger niveau te brengen. Kennis is vereist; met vele soorten is in gevangenschap gekweekt en door de groeiende kennis over gedrag en voeding is het welzijn van de dieren in een aanzienlijke mate vergroot.
Met name de grote verenigingen Lacerta en de NSV spanden zich in voor het behoud van natuur en diersoorten. Door informatieverstrekking aan de leden over een aantal projecten voor het behoud van soorten in het wild, hebben zij een bewustwordingsproces op gang gebracht, dat leidde tot een meer serieuze omgang met dieren in gevangenschap en een kritische kijk op de commerciële handel in dieren en de import en export van dieren. Diezelfde ontwikkeling heeft zich vele andere landen binnen en buiten Europa ook voorgedaan. Commerciële handel in dieren op grote schaal wordt inmiddels door vele verenigingen afgewezen. Betreffende de projecten voor het behoud van soorten in het wild, moet worden opgemerkt dat naast informatie, studie enz. een aantal projecten financieel werden ondersteund. Zo heeft uw vereniging ter gelegenheid van haar 50-jarig bestaan financiële ondersteuning gegeven aan de aankoop van een natuurreservaat in Costa Rica.
Behoud door kweek in gevangenschap (ex situ)
Door kennis van kweek, voeding en gedrag verkregen in gevangenschap wordt de kans op overleving van diersoorten in gevangenschap vergroot. Daarnaast draagt die kennis zeker bij in de bescherming en het management van diersoorten in hun natuurlijke biotopen, waardoor de kans op overleving ook in het wild wordt vergroot. Kweek in gevangenschap is verder niet alleen leerzaam en fascinerend, maar maakt grootschalige exploitatie van dieren uit het wild ook overbodig. Om het scherper te stellen: ex situ kweekprogramma’s zijn ideaal om heel veel gegevens over de dieren te verkrijgen.
Stamboeken
In 1992 nam de NSV het initiatief om stamboeken / kweekprogramma’s voor Land- en waterschildpadden te starten. Zij zag de noodzaak in van het beschermen van dieren in het wild en van een strenger beleid ten aanzien van de import van dieren uit het wild. Zij wilde streven naar gehele self-supporting! Spoedig daarna werd hetzelfde initiatief genomen voor hagedissen, slangen en enige soorten gifkikkers. Dit leidde al spoedig tot een groot aantal stamboekenprogramma’s voor soorten en ondersoorten van reptielen en amfibieën met een aanzienlijk aantal geregistreerde dieren. De meeste leden kwamen hoofdzakelijk van Lacerta en NSV.
De functie van stamboeken
Een stamboek/kweekprogramma betreft het management van een soort in gevangenschap. Een ander doel is het vermijden van inteelt en het vergroten van het begrip van de leden door overdracht van kennis, enz.. Het vermijden van inteelt is van groot belang om de genetische eigenschappen van de soort ook voor de toekomst veilig te stellen; het vormt een sterke waarborg voor de overleving van de soort op langere termijn. De noodzakelijke registratie in een stamboek geschiedt door middel van computersoftware. De stamboekhouder heeft de keuze tussen twee systemen: SPARKS en SEBAG. Naast registratie heeft de stamboekhouder de volgende taken: bemiddeling bij en advisering over overdrachten van dieren binnen zijn kweekprogramma, advisering en informatieverstrekking aan stamboekdeelnemers over kweek, huisvesting en voeding en het verzamelen en verspreiden van relevante literatuur. In het kort alles, dat bijdraagt aan een genetische en lichamelijke gezonde populatie van dieren in gevangenschap. Op dit moment kent de ESF zowel Nederlandse als buitenlandse stamboekhouders. Om het werk voor een stamboek niet op één persoon te laten rusten, wordt sinds kort het co-stamboekhouderschap gepropageerd. Werkzaamheden kunnen dan in onderling overleg worden verdeeld. Het voortbestaan van het stamboek is hierdoor ook beter gewaarborgd. Van de stamboekdeelnemers wordt onder andere verwacht, dat zij uit eigen beweging gegevens betreffende de stamboekdieren doorgeven aan de stamboekhouder(s) voor registratie. Het is een kwestie van vrijwillige samenwerking.
Stichting
In 1994 hadden deze activiteiten duidelijk een eigen management nodig en de oprichting van het Overkoepelend Orgaan Stamboeken (OOS) werd realiteit. In februari 1997 werd het OOS een geregistreerde stichting bij de Kamer van Koophandel. Het stamboekinitiatief in ons land vond navolging in Duitsland door de start van een aantal kweekprogramma’s voor verschillende bedreigde soorten van Chinese schildpadden. Tussen Duitsland, Oostenrijk en Nederland begon een samenwerking te ontstaan om een aantal soorten te redden. De ontwikkelingen gaan thans steeds verder en ook andere EU- landen worden erin betrokken. Daarnaast ontstaan er ook steeds meer contacten met organisaties en instellingen buiten Europa, waardoor onder andere nog meer overdracht van kennis wordt gestimuleerd. De internationale kennis verdiept zich ook steeds verder. Door de uitbreiding van de activiteiten naar andere EU- landen werd in januari 2003 de naam van de stichting gewijzigd in European Studbook Foundation, waarin de voertaal het Engels werd. Dat laatste neemt niet weg, dat voor zaken, die uitsluitend voor een bepaald EU- land van belang zijn ook in de betreffende taal van dat land worden gepubliceerd op de ESF- website. Een tijdschrift geeft de ESF niet uit, alle informatie wordt gepubliceerd op de website; www.studbooks.org.
Financiën
De stichting ESF is een vrijwilligersorganisatie, die geen eigen inkomsten heeft en daarom afhankelijk is van giften van verenigingen, instellingen enz. Evenals het stichtingsbestuur betalen vele stamboekhouders zelf hun eigen uitgaven voor kopiëren, telefoon, post enz.. Elke geldelijke donatie is dan ook zeer welkom en zal zeer verantwoord worden besteed.
Toekomst
Om de bovengenoemde activiteiten te continueren en de plannen voor een verdere optimalisering van de stamboek/kweekprogramma’s te kunnen realiseren, vragen wij u in overweging te nemen onze doelstellingen te steunen door
- deelnemer te worden van een of meer stamboeken, en/of
- u aan te melden als aspirant stamboekhouder ten einde te komen tot de start van een nieuw stamboek, en/of
- mee te werken aan diverse activiteiten. Zo zoekt de ESF op dit moment nog naar een of meer personen, die public relations werkzaamheden op zich willen nemen.
Voor nadere informatie over de ESF wordt u graag verwezen naar www.studbooks.org.